Zelfkritiek: zo ga je om met je innerlijke criticus

Of je nu bewust van bent of niet, allemaal hebben we verschillende stemmetjes in ons hoofd. De ene stem is behulpzaam of angstig, terwijl de ander bijvoorbeeld kritisch is op jezelf. Al deze stemmen hebben een functie: de behulpzame stem wil je bijvoorbeeld helpen terwijl de kritische kant je enerzijds wil beschermen en anderzijds wil motiveren om prestaties neer te zetten. Het is daarom ook niet gek dat veel sporters en ambitieuze mensen moeite hebben met de balans tussen hun behulpzame kritische kant en de kritische kant die doorslaat en zorgt voor negatieve gevolgen. Dat er  verschillende stemmen zijn is dus hartstikke goed en functioneel. Waar het echter fout kan gaan is als één of meer van deze stemmen de overhand krijgen en doorslaan. In dit artikel zoomen we in op de doorgeslagen variant van de kritische stem: de innerlijke criticus. Dit is de stem die jou bekritiseert en vertelt wat je allemaal fout doet, wat resulteert in voortdurende onrust en een verminderd zelfvertrouwen. Ook bekijken we in 5 stappen hoe je beter kan omgaan met je kritische stem.

Het kan soms lastig zijn om de innerlijke criticus te herkennen, omdat je zo gewend bent geraakt aan deze stem. Je bent als het ware zo gewend om overal kritisch naar te kijken, en dit ook te doen naar jezelf, dat je het niet meer door hebt dat het gebeurt. Je kunt de kritische stem herkennen aan de negatieve lading die er bij komt, welke ook gepaard gaat met een negatieve emotie. De stem zegt tegen jou: ‘ik bent dik, dom of lelijk’. Of hij zegt: ‘er is iets mis met me, ik bent anders dan andere mensen’. Je kunt de innerlijke criticus ook herkennen aan een negatief perfectionisme, de control freak of de pleaser.

Als je veel last hebt van je innerlijke criticus dan bepaalt deze stem te veel jouw gedrag en gevoel. In deze stap is daarom het doel om meer afstand van je kritische stem te krijgen. Het helpt om dit als onderdeel van jezelf te zien, in plaats van 100% jezelf. Een eerste manier om dit te doen is door het woord ik te vervangen met je of jij. ‘Ik zal nooit succesvol zijn’ wordt dan je zult nooit succesvol zijn’. Het doel is om je ook in te beelden dat iemand anders dit tegen je zegt. Een tweede manier, die al wat verder gaat, is door die andere persoon met die kritische stem een naam te geven. Noem deze stem bijvoorbeeld ‘Zeur’, ‘Truus’ of een naam die bij jou past. Het kan dan in het vervolg helpen om te herkennen dat Zeur of Truus weer eens bezig is. Een derde stap is door de naam die jij gekozen hebt een andere vorm aan te laten nemen, waardoor je hem of haar eigenlijk niet meer serieus kan nemen. Denk bijvoorbeeld aan Truus een Mickey Mouse stem geven, of Zeur overdreven langzaam en zwaar te laten praten. Hoewel deze laatste tip wat kinderachtig klinkt, werkt deze vaak heel effectief. Probeer hem daarom eerst uit voordat je (kritische stem) er wat van vindt.

In stap 3 ga je wat tegenover de stem van de innerlijke criticus zetten. Dit ga je doen door de tekst niet meer zo 1,2,3 voor waar aan te nemen. Als je iets hebt gedaan en je krijgt automatisch de gedachte ‘je bent zo’n idioot’, dan ga je er tegenin door te zeggen ‘dit was niet zo’n handige actie van mezelf, maar op andere vlakken doe ik het goed’. Je kunt dit voor jezelf benoemen, maar vaak helpt het opschrijven van dit soort dingen nog beter. Dit oefenen is niet bedoeld om je ego een boost te geven, maar om een vriendelijkere en eerlijkere houding ten opzichte van jezelf te leren hebben.

Als je te maken hebt met een flinke dosis een negatieve zelfkritiek, dan moet je soms met een forse weerstand ingaan tegen je kritische stem. Dit kun je doen door de uitspraken en de overtuigingen van je kritische stem te weerleggen en dit gevecht aan te gaan alsof je in een debatwedstrijd beland bent. Schrijf bijvoorbeeld één van je uitspraken op, zoals ‘je faalt altijd’ en schrijf vervolgens minimaal drie weerleggingen hiervan op. De weerlegging bestaat uit moment waarop je het tegenovergestelde hebt bereikt, in dit geval dat je wel iets goeds hebt gedaan. Het gaat erom in te zien dat je kritische stem vaak een kern van waarheid bezit, maar de rest heel erg overdrijft en je daarmee alleen de put in praat.

Door je kritische stem al wat minder serieus te nemen is de volgende en laatste stap om ook te leren hier niet meer altijd naar te luisteren. Op het moment dat je er niet meer handelt zal de zwaarte ervan af nemen en bepaalt het minder je leven. Ook ontstaat er zo meer ruimte om meer te luisteren naar andere kanten van jezelf.

Als je kritische stem naar de achtergrond is verdwenen wil je opnieuw op een goede en constructieve manier tegen jezelf leren praten. De beste manier om dit te doen is door zo tegen jezelf te praten als een goede vriend of vriendin dit zou doen. Als iets bij jou niet lukt, doe dan net alsof een goede vriend(in) van jou met dit probleem zit, en geef hem of haar eerlijk advies. Realiseer je dan dat dit jij dit eigen advies ook verdient, en ga er mee aan de slag.